Tinh dầu là một dạng dầu bay hơi, được chiết xuất từ thực vật thông qua quá trình chưng cất. Việt Nam, với điều kiện khí hậu nhiệt đới, là một trong những nước sản xuất tinh dầu lớn nhất thế giới, bao gồm các loại như đinh hương, sả chanh, hoắc hương, và nhục đậu khấu. Những loại tinh dầu này không chỉ nổi tiếng trên thị trường quốc tế mà còn được sử dụng rộng rãi trong các ứng dụng dân dụng, bao gồm cả việc kiểm soát côn trùng và xua đuổi muỗi.
Thông thường, các sản phẩm xua đuổi muỗi chứa các hợp chất hóa học tổng hợp như Diethyl toluamide (DEET) hoặc Dimethyl phthalate, hoặc thuê các dịch vụ phun thuốc diệt muỗi chuyên nghiệp để phun permethrin, Fendona . Tuy nhiên, những hóa chất này có thể gây hại cho sức khỏe con người và môi trường, nếu sử dụng lâu dài. Vì lý do này, xu hướng sử dụng các sản phẩm xua đuổi muỗi từ tự nhiên, an toàn và thân thiện với môi trường, đang ngày càng trở nên phổ biến.
Các loại tinh dầu tự nhiên như tinh dầu sả, sả chanh, oải hương và tràm gió đã được chứng minh là có khả năng xua đuổi muỗi hiệu quả. Cụ thể, tinh dầu sả chứa hàm lượng cao chất citronellal (32-45%) – một hợp chất hoạt tính giúp xua đuổi muỗi, trong khi sả chanh và oải hương chứa các thành phần geraniol và linalool, cũng có tác dụng tương tự. Tinh dầu tràm gió, chiết xuất từ lá tràm, không chỉ có mùi thơm dễ chịu mà còn có khả năng diệt khuẩn và đuổi muỗi mạnh mẽ.
Công thức phối trộn tinh dầu 0.4 ml sả, 1.3 ml sả chanh, 0.3 ml oải hương cho 2ml tinh dầu được đánh giá là có hiệu quả đuổi muỗi cao nhất, đồng thời có mùi thơm dễ chịu được đa số người dùng ưa thích.
Phương Pháp Thí Nghiệm
Nguyên Liệu
Các nguyên liệu chính được sử dụng trong nghiên cứu này bao gồm các loại tinh dầu tự nhiên từ sả (Cymbopogon nardus L.), sả chanh (Cymbopogon citratus), tràm gió (Melaleuca leucadendra), và oải hương (Lavandula angustifolia). Tinh dầu sả và tràm được lấy từ cơ sở sản xuất tinh dầu Pavettia Atsiri, trong khi tinh dầu oải hương được cung cấp bởi công ty Xoso Essential Oil.
Ngoài ra, một số nguyên liệu khác bao gồm dầu dừa nguyên chất (VCO), cồn trung tính 95%, nước cất, thức ăn viên cho cá và nước ngầm để nuôi muỗi phục vụ cho các thí nghiệm. Một hộp thí nghiệm đặc biệt cũng được thiết kế để kiểm tra khả năng chống muỗi của các công thức tinh dầu.
Phương Pháp Nghiên Cứu
Nghiên cứu này gồm ba bước chính:
Bước 1: Đặc điểm hóa lý của tinh dầu
Tinh dầu từ các loại cây được phân tích về màu sắc, tỷ trọng, khả năng hòa tan trong cồn và chỉ số khúc xạ để đánh giá tính đồng nhất và chất lượng. Những đặc tính này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tinh dầu có đạt tiêu chuẩn để sử dụng làm thuốc xua muỗi hay không. Tinh dầu phải có màu trong suốt đến vàng nhạt, tỷ trọng dao động từ 0.8125 – 0.9114 g/ml, chỉ số khúc xạ từ 1.4568-1.4665 và tan hoàn toàn trong cồn.
Bước 2: Công thức phối trộn tinh dầu
Các công thức tinh dầu được phối trộn dựa trên sự kết hợp của sả, sả chanh, oải hương và tràm gió. Có 7 loạt công thức, mỗi loạt chứa 5 mẫu khác nhau, được thiết kế nhằm tìm ra công thức tối ưu. Bước này bao gồm việc thử nghiệm cảm quan (thử nghiệm Hedonic) với các mẫu tinh dầu để xác định sự ưa thích của người dùng đối với mỗi công thức. Quá trình này giúp lựa chọn các công thức có hương thơm dễ chịu nhất và loại bỏ các công thức có mùi quá hắc hoặc không dễ chịu với người dùng.
Bước 3: Thử nghiệm khả năng xua muỗi
Các công thức tinh dầu được chọn qua thử nghiệm cảm quan sẽ được thử nghiệm khả năng xua muỗi thực tế. Thí nghiệm này được tiến hành trên muỗi Aedes aegypti, một loài muỗi gây ra bệnh sốt xuất huyết. Mỗi công thức sẽ được pha loãng với dầu dừa nguyên chất (VCO), một chất mang tinh dầu phổ biến, với nồng độ 5% và thoa lên một tay của người tham gia thử nghiệm. Tay còn lại được thoa dầu dừa không chứa tinh dầu làm mẫu đối chứng. Muỗi được thả vào lồng, và sau mỗi giờ, số muỗi bám trên tay sẽ được ghi nhận để đánh giá hiệu quả của công thức.
Kết Quả
Đặc Điểm Của Tinh Dầu
Trong thí nghiệm này, các loại tinh dầu được phân tích và đánh giá về các đặc tính vật lý như màu sắc, tỷ trọng, khả năng hòa tan trong cồn và chỉ số khúc xạ. Những đặc tính này rất quan trọng để đảm bảo rằng tinh dầu đáp ứng các tiêu chuẩn quy định và có thể được sử dụng an toàn và hiệu quả làm thuốc xua muỗi.
- Màu sắc: Các loại tinh dầu có màu sắc khác nhau, từ vàng nhạt đến trong suốt. Điều này cho thấy tinh dầu đã đạt đúng tiêu chuẩn về màu sắc, phù hợp với yêu cầu SNI và các quy định quốc tế.
- Tỷ trọng: Các loại tinh dầu được đo có tỷ trọng trong khoảng từ 0.8125 – 0.9114 g/ml, phù hợp với yêu cầu của tiêu chuẩn quốc gia Indonesia (SNI).
- Chỉ số khúc xạ: Chỉ số khúc xạ của các mẫu tinh dầu dao động từ 1.4568-1.4665, cho thấy khả năng tương tác của tinh dầu với ánh sáng khi đi qua các môi trường khác nhau. Đây là một yếu tố quan trọng để xác định độ nguyên chất của tinh dầu.
- Khả năng hòa tan trong cồn: Tinh dầu phải có khả năng tan hoàn toàn trong cồn để đảm bảo tính ứng dụng trong các sản phẩm mỹ phẩm và xua muỗi. Các kết quả cho thấy tinh dầu đã tan tốt trong dung dịch cồn 80%, đạt tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế.
Công Thức Phối Trộn Tinh Dầu
Công thức phối trộn tinh dầu được thực hiện bằng cách kết hợp các loại tinh dầu như sả, sả chanh, oải hương và tràm gió. Mỗi công thức bao gồm 2 hoặc 3 loại tinh dầu với tổng thể tích 2 ml. Các công thức này được đánh giá qua thử nghiệm cảm quan với sự tham gia của 30 người đánh giá.
Kết quả thử nghiệm cảm quan cho thấy các công thức được ưa thích nhất bao gồm:
- Công thức E3: Sự kết hợp của 0.4 ml sả, 1.3 ml sả chanh, và 0.3 ml oải hương. Đây là công thức được đánh giá cao nhất về mùi hương, với điểm trung bình cao hơn các công thức khác.
- Công thức F3: Kết hợp 0.9 ml sả và 1.1 ml sả chanh, mang lại mùi hương dễ chịu nhưng không được ưa chuộng bằng E3.
- Công thức G3: Sử dụng 1.2 ml sả chanh và 0.8 ml oải hương, công thức này cũng cho kết quả tốt nhưng không vượt qua E3 về sự yêu thích của người tham gia.
Khả Năng Xua Muỗi Của Các Công Thức
Các công thức được chọn từ thử nghiệm cảm quan đã được thử nghiệm khả năng xua muỗi thực tế trên loài muỗi Aedes aegypti. Kết quả cho thấy:
- Công thức E3 (0.4 ml sả, 1.3 ml sả chanh, 0.3 ml oải hương) có hiệu quả xua muỗi cao nhất, với tỷ lệ bảo vệ đạt hơn 90% trong vòng 4 giờ đầu tiên.
- Công thức F3 (0.9 ml sả và 1.1 ml sả chanh) và Công thức G3 (1.2 ml sả chanh và 0.8 ml oải hương) chỉ duy trì hiệu quả xua muỗi trên 90% trong 2 giờ đầu tiên, sau đó giảm dần.
Kết Luận
Từ các kết quả thu được, có thể rút ra một số kết luận quan trọng về hiệu quả của các công thức tinh dầu trong việc xua muỗi:
- Công thức E3 (0.4 ml sả, 1.3 ml sả chanh, 0.3 ml oải hương) là công thức có khả năng xua muỗi tốt nhất. Công thức này không chỉ đạt điểm cao nhất trong thử nghiệm cảm quan mà còn cho hiệu quả bảo vệ hơn 90% trong 4 giờ đầu tiên. Đây là công thức lý tưởng để phát triển sản phẩm xua muỗi tự nhiên.
- Công thức F3 (0.9 ml sả và 1.1 ml sả chanh) và Công thức G3 (1.2 ml sả chanh và 0.8 ml oải hương) cũng cho kết quả khả quan nhưng không vượt trội như E3. Chúng chỉ duy trì hiệu quả xua muỗi trên 90% trong khoảng 2 giờ đầu tiên. Điều này cho thấy rằng sự kết hợp của oải hương và sả chanh trong E3 mang lại hiệu quả tốt hơn khi đối phó với muỗi.
- Các công thức tinh dầu này có tiềm năng ứng dụng cao trong việc sản xuất các sản phẩm xua đuổi muỗi tự nhiên, an toàn cho sức khỏe và thân thiện với môi trường. Đặc biệt, việc sử dụng dầu dừa nguyên chất (VCO) làm chất mang không chỉ tăng hiệu quả xua muỗi mà còn giúp kéo dài thời gian bảo vệ và an toàn khi sử dụng trên da.
- Nghiên cứu cũng cho thấy rằng việc phát triển sản phẩm xua muỗi từ tinh dầu cần phải cân nhắc kỹ lưỡng về công thức phối trộn để đảm bảo vừa có hương thơm dễ chịu, vừa mang lại hiệu quả bảo vệ cao. Nếu công thức có hiệu quả xua muỗi tốt nhưng mùi hương không được ưa chuộng, sản phẩm sẽ khó tiếp cận người tiêu dùng.
Tài Liệu Tham Khảo
- McLain DE. (2009). Chronic Health Effects Assessment of Spike Lavender Oil. Walker Donet and Associates.
- Mirawati P, Simaremare ES, Pratiwi RD. (2018). Test of Repellent Effectiveness of Lotion Containing the Combination of Essential Oils of Zodiac Leaf Oil (Evodiia suaveolens Scheff) and Lemongrass (Cymbopogon citratus) on Aedes Aegypti. Pharmaceutical Journal of Indonesia, 15(1): 1-15.
