Sốt xuất huyết/Sốt xuất huyết Dengue là một bệnh nhiễm trùng do virus cấp tính lây truyền qua muỗi, chủ yếu là muỗi Aedes aegypti. Muỗi Aedes aegypti sinh sản trong nước sạch đọng lại trong các vật dụng do con người tạo ra như lốp xe cũ, lọ hoa, rác thải rắn và bất kỳ vật chứa nào khác mà nước đọng lại trong một tuần hoặc hơn. Muỗi trưởng thành thường trú ẩn trong nhà dưới đồ đạc, trong tủ quần áo, nhưng cũng thường xuyên xuất hiện ở các môi trường xung quanh nhà.
Kiểm soát véc tơ là một chiến lược quan trọng để ngăn chặn sự lây truyền, đặc biệt là ở những khu vực có gánh nặng bệnh tật cao. Việc giảm mật độ muỗi truyền bệnh có thể đạt được thông qua một số phương pháp như phương pháp môi trường, phương pháp sinh học và phương pháp hóa học.
Quản Lý Véc Tơ Tích Hợp (IVM)
IVM là phương pháp cơ bản được áp dụng để quản lý véc tơ của các bệnh có tầm quan trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Yêu cầu thiết yếu của phương pháp này là có sẵn nhiều hơn một phương pháp kiểm soát, có thể được sử dụng một cách hiệu quả về chi phí.
Phương pháp môi trường làm giảm véc tơ bằng cách cải thiện vệ sinh thông qua giáo dục sức khỏe. Các biện pháp kiểm soát khác đóng vai trò là biện pháp kiểm soát bổ sung. Một số loại hình quản lý môi trường như khơi thông cống rãnh nơi muỗi sinh sản, lấp đầy các hố, ngăn chặn nước đọng hoặc sử dụng cửa lưới là một số ví dụ.
Kiểm soát véc tơ sinh học, thông qua việc sử dụng các loài săn mồi và mầm bệnh, đặc biệt là cá ăn bọ gậy [ví dụ: Poecilia reticulata (cá bảy màu)] là một phương pháp kiểm soát véc tơ thân thiện với môi trường. Cá ăn bọ gậy có thể được sử dụng trong ao, giếng không sử dụng, v.v.
Phương pháp hóa học được sử dụng một cách thận trọng và có chọn lọc ở những khu vực được xác định cẩn thận, phụ thuộc vào các thông số dịch tễ học và côn trùng học, được sử dụng bởi các dịch vụ phun thuốc diệt muỗi chuyên nghiệp. Phương pháp kiểm soát hóa học về cơ bản là bổ sung cho vệ sinh cơ bản và quản lý môi trường ngay cả khi chúng được sử dụng làm phương tiện chính để đạt được sự kiểm soát nhanh chóng và tối đa véc tơ. Các lựa chọn kiểm soát hóa học hiện có bao gồm:
- Phun thuốc diệt côn trùng tồn lưu trong nhà có chọn lọc ở những khu vực có nguy cơ cao.
- Khuyến khích sử dụng màn tẩm thuốc diệt côn trùng (ITN).
- Kiểm soát hóa học có chọn lọc ấu trùng/nhộng của véc tơ.
- Phun không gian (phun sương/phun khói).
Thuốc phun không gian có thể được áp dụng dưới dạng phun khói nhiệt ở mức 10-50 lít/ha hoặc dưới dạng phun ULV (Ultra Low Volume – thể tích cực thấp) của thuốc diệt côn trùng cấp kỹ thuật chưa pha loãng hoặc pha loãng nhẹ ở dạng sol khí lạnh với các giọt có kích thước được kiểm soát (15-25 µm) với tốc độ 0,5-2,0 lít/ha. Máy phun khói nhiệt hoặc phun lạnh xách tay hoặc gắn trên xe có thể được sử dụng để phun trên mặt đất. Phun ULV trên không đôi khi được sử dụng nếu khu vực mục tiêu vượt quá 1.000 ha hoặc không thể bao phủ bằng thiết bị mặt đất trong vòng 10 ngày.
Sử dụng Máy Phun Khói Nhiệt (thermal fogger) làm Phương Pháp Kiểm Soát Véc Tơ
Phun khói nhiệt đã được chứng minh là một phương pháp kiểm soát véc tơ hữu ích trong các tình huống cụ thể như các tình huống bùng phát sốt xuất huyết, như một biện pháp bổ sung tạm thời cho các biện pháp phòng ngừa và ngăn chặn dịch bệnh khác. Nó chỉ nên được sử dụng trong một khoảng thời gian giới hạn ở những khu vực được xác định rõ ràng. Phun khói đã được liệt kê là lựa chọn cuối cùng trong các phương pháp kiểm soát hóa học do một số hạn chế của nó. Do những hạn chế này, phun khói không phải là lựa chọn ưu tiên để kiểm soát véc tơ và cần được khuyến cáo không nên sử dụng như một phương pháp thường xuyên.
Khói là một dạng phun sương có phân bố các giọt với Đường kính Trung bình Thể tích (VMD) dưới 50 micron (chủ yếu là 5-15 micron). Kỹ thuật này dựa trên nguyên tắc là thuốc diệt côn trùng được hóa hơi bên trong máy sẽ ngưng tụ tạo thành một đám mây nhỏ các giọt khi tiếp xúc với không khí lạnh hơn khi ra khỏi máy. Thuốc diệt côn trùng được hóa hơi ở nhiệt độ rất cao bên trong máy. Khi khói ra khỏi máy, nó có xu hướng lan ra các hướng khác nhau bằng cách hòa lẫn với gió. Các loại thuốc diệt côn trùng – chủ yếu là Organophosphat và Pyrethroid – như Malathion, Fenitrothion, Deltamethrin, Etofenprox, Alpha-Cyhalothrin, Permethrin, Cyphenothrin, v.v. được sử dụng rộng rãi trong phun khói. Phun khói nhiệt được chấp nhận về mặt tâm lý hơn vì nó tạo ra khói có thể nhìn thấy rõ. Các loại thiết bị phổ biến và được ưa chuộng nhất bao gồm máy phun khói nhiệt xách tay và máy phun sương. Máy gắn trên xe bị hạn chế sử dụng vì chỉ có thể sử dụng ở những khu vực có đường giao thông.
Ưu điểm của Phun Khói Nhiệt
- Công thức phun có chứa ít hoạt chất thuốc diệt côn trùng hơn trong một lượng lớn chất pha loãng, do đó làm giảm sự tiếp xúc của người vận hành với thuốc diệt côn trùng.
- Khói dễ nhìn thấy.
Hạn chế của Phun Khói Nhiệt
- Khói tồn tại tạm thời trong môi trường mà không có tác dụng tồn lưu.
- Hiệu quả chủ yếu đối với muỗi trưởng thành tiếp xúc với khói.
- Cần phun lặp lại nhiều lần.
- Chi phí cao.
- Hiệu quả đối với véc tơ phụ thuộc nhiều vào các yếu tố khí hậu như tốc độ gió và hướng gió, độ ẩm, nhiệt độ, v.v.
- Khói nhiệt làm giảm tầm nhìn ở mức độ lớn và có thể gây ra nguy hiểm giao thông.
- Đốt cháy một lượng lớn chất pha loãng có thể không thân thiện với môi trường.
- Tác dụng không mong muốn đối với các loài côn trùng khác như ong.
- Nhiệt độ máy rất cao và việc sử dụng dung môi hữu cơ (dễ cháy cao) gây ra nguy cơ hỏa hoạn nghiêm trọng.
- Thiết bị phun khói cần được bảo trì thường xuyên và hiệu chuẩn chính xác.
Kiểm Soát Bùng Phát Sốt Xuất Huyết bằng Phun Khói Nhiệt
Khu Vực Mục Tiêu
Vì hiếm khi đạt được độ bao phủ toàn bộ trong quá trình phun trên mặt đất, phun không gian nên tập trung vào các khu vực đông người (ví dụ: khu nhà ở mật độ cao, trường học, bệnh viện) và nơi đã ghi nhận các trường hợp sốt xuất huyết hoặc véc tơ xuất hiện nhiều. Phun khói có chọn lọc trong phạm vi 400 mét tính từ các ngôi nhà nơi đã ghi nhận các trường hợp sốt xuất huyết thường được thực hiện (phun khói quanh ổ dịch). Tuy nhiên, khi phát hiện ra một trường hợp và đưa ra biện pháp ứng phó, thì khả năng nhiễm trùng đã lây lan ra khu vực rộng hơn.
Cần nghiên cứu kỹ bản đồ đường phố của khu vực cần phun trước khi bắt đầu phun. Đảm bảo kiểm soát giao thông phù hợp khi tiến hành phun khói nhiệt ngoài trời vì nó có thể gây nguy hiểm cho người lái xe và người đi bộ. Thông tin quan trọng nhất về khu vực hoạt động là hướng gió. Luôn phun từ hướng gió xuôi đến hướng gió ngược, tức là ngược chiều gió. Cửa ra vào và cửa sổ của nhà cửa và các tòa nhà trong khu vực cần phun nên được mở.
Phun Khói Gắn Trên Xe
Xe được lái với tốc độ ổn định 6-8 km/h dọc theo các tuyến phố. Nên tắt chế độ tạo khói khi xe dừng lại. Phun khói nên bắt đầu ở phía xuôi gió của khu vực mục tiêu và dần dần di chuyển ngược chiều gió.
Khi có thể, nên phun dọc theo các tuyến phố vuông góc với hướng gió. Ở những khu vực có đường phố chạy song song cũng như vuông góc với hướng gió, chỉ phun khi xe chạy ngược chiều gió trên đường song song với hướng gió.
Ở những khu vực có đường hẹp và nhà cửa gần lề đường, đầu phun nên hướng thẳng về phía sau xe. Ở những khu vực có đường rộng với nhà cửa và các tòa nhà cách xa lề đường, đầu phun nên hướng một góc về phía bên trái của xe. Xe nên được lái sát mép đường. Ở đường cụt, chỉ phun khi xe ra khỏi đường cụt, không phun khi đi vào. Đầu phun nên được nghiêng lên một góc 45° so với phương ngang để đạt được độ phủ tối đa của các giọt.
Phun Khói Nhiệt Xách Tay
Phun khói nhiệt bằng máy phun khói nhiệt xách tay được thực hiện từ nhà này sang nhà khác, luôn phun từ hướng gió xuôi đến hướng gió ngược. Khi phun ngoài trời, điều quan trọng là phải hướng khói vào tất cả các vị trí muỗi có thể đậu, bao gồm hàng rào, cống rãnh có mái che, bụi rậm và khu vực có bóng râm. Loại khói nhiệt hiệu quả nhất để kiểm soát muỗi là khói trung bình/khô, tức là chỉ nên làm ẩm tay khi đưa tay nhanh qua khói ở khoảng cách 2,5-3,0 mét trước ống khói. Điều chỉnh chế độ phun khói sao cho giảm thiểu các cặn dầu trên sàn nhà và đồ đạc.
Kỹ Thuật Phun Khói Nhà
Trong các ngôi nhà một tầng, có thể phun khói từ cửa trước hoặc qua cửa sổ đang mở mà không cần phải vào từng phòng của ngôi nhà. Tất cả các cửa phòng ngủ nên được mở để cho phép khói phân tán khắp nhà (nhưng có thể cần phải vào nhà nếu đó là nhà lớn).
Phun khói nhà có nghĩa là phun thuốc ở khu vực xung quanh nhà. Đứng cách nhà 3-5 mét và phun khói trong 10 đến 15 giây, hướng vòi phun về phía tất cả các cửa ra vào, cửa sổ đang mở và mái hiên. Nếu thích hợp, quay lưng lại với ngôi nhà và đứng ở cùng một vị trí, phun khói vào thảm thực vật xung quanh trong 10 đến 15 giây. Nếu không thể đứng cách nhà ba mét do nhà cửa san sát và thiếu không gian, nên hướng vòi phun về phía các lỗ hở của nhà, không gian hẹp và hướng lên trên. Các hạt khói trôi nổi trong khu vực và vào nhà để diệt muỗi bị kích thích và bay vào các hạt. Các cặn lắng có thể tồn lưu trong vài ngày để diệt muỗi đậu trong nhà và trên thảm thực vật không tiếp xúc với khói. Trong các tòa nhà nhiều tầng, phun khói được thực hiện từ tầng trên xuống tầng trệt và từ phía sau tòa nhà ra phía trước. Điều này đảm bảo rằng người vận hành có tầm nhìn tốt dọc theo đường phun.
Nên đóng tất cả các cửa ra vào và cửa sổ trước khi phun khói và giữ đóng trong ít nhất 30 phút để đạt hiệu quả tối đa nếu phun khói được thực hiện bên trong tòa nhà.
Trong khi di chuyển từ nhà này sang nhà khác, hãy giữ vòi phun hướng lên trên để các hạt có thể trôi nổi trong khu vực. Không nên hướng vòi phun xuống đất.
Nguồn
- Sốt xuất huyết: hướng dẫn chẩn đoán, điều trị, phòng ngừa và kiểm soát, có sẵn tại:
https://www.who.int/publications/i/item/9789241547871
Lưu ý:
- 1 ha = 10.000 m2
- 1 lít = 1.000 ml
- 1 km = 1.000 m
